Η αβεβαιότητα είναι μια δυσάρεστη κατάσταση, αλλά η βεβαιότητα είναι μια παράλογη κατάσταση.
Η παραπάνω φράση αποδίδεται στο Γάλλο φιλόσοφο του 18ου αιώνα, Βολταίρο. Αναδεικνύει τη διττή διάσταση της αβεβαιότητας: αφενός μία κατάσταση που επιφέρει αρνητικά συναισθήματα, αφετέρου κάτι αναπόφευκτο. Δηλαδή, είναι αναπόφευκτο να ζούμε στη θύελλα συναισθημάτων όπως το άγχος ή η ανησυχία, που συνοδεύουν την αβεβαιότητα;
Η αβεβαιότητα ορίζεται ως μία κατάσταση που δεν είναι εφικτό να προβλεφθεί με σιγουριά η εξέλιξη ή η κατάληξή της. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την ανθρώπινη φύση, να προβλέπει, να προγραμματίζει και να ελέγχει τις καταστάσεις που πρόκειται να συμβούν. Να εξασφαλίσει δηλαδή την πορεία των γεγονότων. Το ανθρώπινο είδος, κατά την εξέλιξή του, ανέπτυξε ένα μέρος του εγκεφάλου του ακριβώς γι’ αυτό το λόγο: για να προβλέπει τα γεγονότα ώστε να προστατεύεται από μελλοντικούς κινδύνους. Αυτή αποτελεί και μία βασική διαφορά του από άλλους ζώντες οργανισμούς. Ως άνθρωποι είμαστε δηλαδή προγραμματισμένοι να προσπαθούμε να έχουμε τον έλεγχο των καταστάσεων!
Αφού λοιπόν είστε φτιαγμένοι για να ελέγχετε τις καταστάσεις, είναι απόλυτα λογικό να αντιδράτε και να βιώνετε συναισθήματα όπως το άγχος όταν βρισκόσαστε σε καταστάσεις, που βρίσκονται εκτός της δικής σας δυνατότητας ελέγχου. Όταν βιώνετε άγχος συμβαίνουν ταυτόχρονα δύο δυσλειτουργικές εκτιμήσεις:
Στην προσπάθεια να ελεγχθούν τα συναισθήματα που προκαλεί η αβεβαιότητα, ένας από τους μηχανισμούς που χρησιμοποιούνται είναι η ανησυχία. Δηλαδή μία διαδικασία αρνητικών σκέψεων για διφορούμενα, απρόβλεπτα, πρωτόγνωρα μελλοντικά γεγονότα. Ανησυχείτε για να προλάβετε να μη συμβεί κάτι αρνητικό, για να είστε καλύτερα προετοιμασμένοι όταν αυτό συμβεί. Μπορεί να ανησυχείτε και για να «αποφύγετε» δυσάρεστες σκέψεις, συναισθήματα ή εικόνες, στρέφοντας την προσοχή σας σε μικρότερα προβλήματα ή σε απίθανα μελλοντικά σενάρια. Ενδεχομένως να υιοθετείτε δυσλειτουργικές συμπεριφορές, όπως η αποφυγή ή η αναβολή καταστάσεων ή αντιθέτως να τις ελέγχετε συχνά στην προσπάθειά σας να καθησυχάσετε το δυσφορικό σας συναίσθημα αποκτώντας με αυτό τον τρόπο μια ψευδή αίσθηση ελέγχου. Μία ακόμη προσπάθεια ελέγχου και μείωσης των αρνητικών συναισθημάτων μπορεί να είναι η τελειοθηρία: θέτετε υψηλά στάνταρντς και προσπαθείτε να τα επιτύχετε παρ’ όλες τις δυσάρεστες συνέπειες που βιώνετε στην προσπάθεια επίτευξής τους, ώστε να εξασφαλίσετε το θετικό αποτέλεσμα μειώνοντας με αυτό τον τρόπο την αβεβαιότητα.
Ωστόσο δεν αντιδρούν όλοι οι άνθρωποι δυσλειτουργικά στο αβέβαιο. Όπως λέμε, δεν έχουν όλοι την ίδια ανοχή στην αβεβαιότητα. Ορισμένοι την ανέχονται λειτουργώντας προσαρμοστικά, ενώ άλλοι αντιδρούν υπερβολικά σε καθετί που δεν είναι γνώριμο. Αυτή η μη ανοχή σε καθετί άγνωστο έχει χαρακτηριστεί σαν «αλλεργία στην αβεβαιότητα». Παρομοιάζεται δηλαδή με την αντίδραση του οργανισμού σε ένα αλλεργιογόνο ερέθισμα: όπως το σώμα αντιδρά υπερβολικά σε ελάχιστους κόκκους γύρης θεωρώντας τους μεγάλη απειλή για την επιβίωσή του, έτσι και ο εγκέφαλος αντιδρά με υπερβολικό τρόπο σε οποιαδήποτε κατάσταση δεν μπορεί να έχει σιγουριά για την έκβασή της. Υπάρχει δηλαδή μία τάση υπερβολής και καταστροφικής ερμηνείας των πληροφοριών, με συνέπεια να θέτεται το άτομο σε κατάσταση συναγερμού. Η «αλλεργία στην αβεβαιότητα» φαίνεται να σχετίζεται θετικά με προβλήματα όπως το γενικευμένο άγχος, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η διαταραχή πανικού, η κοινωνική φοβία, αλλά και με διαταραχές διάθεσης.
Σκεφτείτε τον κόσμο γύρω σας. Τι μπορείτε να ελέγξετε;
Γεννηθήκατε και ζείτε σε έναν κόσμο αβέβαιο. Είστε φτιαγμένοι για να επιβιώνετε σε αυτόν το κόσμο. Η προσπάθεια ελέγχου των καταστάσεων και αποφυγής της αβεβαιότητας είναι μάταιη. Φέρει το αντίθετο αποτέλεσμα αυξάνοντας τα επίπεδα άγχους, οδηγώντας στην εξουθένωση, στην αποθάρρυνση ίσως και σε προβλήματα ψυχικής υγείας. Άρα το ερώτημα που τίθεται είναι:
Καταλήγοντας, θα λέγαμε ότι η αβεβαιότητα δεν αποτελεί απαραίτητα τη βενζίνη που τροφοδοτεί το άγχος. Ο τρόπος που αντιλαμβάνεστε και εκτιμάτε τις καταστάσεις, που εν τέλη τις διαχειριζόσαστε μπορεί να είναι δυσλειτουργικός και να έχει ως συνέπεια το άγχος ή γενικότερα άλλα εμπόδια στη ζωή σας. Εμπόδια που αν παρατηρήσετε να επιμένουν και να σας δημιουργούν έκπτωση στη λειτουργικότητα ή έντονη δυσφορία στην καθημερινότητα, ίσως να ήταν χρήσιμο να αναζητήσετε βοήθεια από κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας.
πηγές: Μπράβου, Α., και συν. (2020). Ψυχική διαχείριση της επιδημίας Covid-19 στο γενικό πληθυσμό. Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ. Borza L. (2017). Cognitive-behavioral therapy for generalized anxiety. Dialogues in clinical neuroscience. Boswell, J. F., και συν. (2013). Intolerance of uncertainty: a common factor in the treatment of emotional disorders. Journal of Clinical Psychology. Dugas, M., & Robichaud, M. (2007). Cognitive-behavioral treatment for generalized anxiety disorder: from science to practice. New York: Routledge. Gilbert, D. (2007). Αναζητώντας την ευτυχία. Αθήνα: Κάτοπτρο. greek-language.gr
Ο ρόλος του θυμού Ο θυμός σύμφωνα με διάφορες θεωρίες, ανήκει στα βασικά ανθρώπινα συναισθήματα. Αυτό σημαίνει ότι αφορά...
H Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία αποτελεί την πιο οικονομικά αποδοτική θεραπεία για τη διαταραχή πανικού, συγκρίνοντάς την με τη φαρμακοθεραπεία...
Στα τέλη του 1950, οι κυρίαρχες προσεγγίσεις για τις συναισθηματικές δυσκολίες ήταν το βιολογικό μοντέλο και η ψυχανάλυση. Τότε,...
Οι περισσότεροι έχουμε βρεθεί σε καταστάσεις όπου: – Θέλουμε να συντομεύσουμε μία κλήση από διαφημιστική εταιρία… – Ένας συνεργάτης...