Κοινωνικό Άγχος

Γενικά

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν βιώσει την εμπειρία του κοινωνικού άγχους. Πρόκειται για μία κατάσταση έντασης, ανησυχίας και φόβου που νιώθει κανείς σε καταστάσεις στις οποίες εμπλέκονται και άλλοι άνθρωποι:

– Νιώθεις ανήσυχα ή αμήχανα μπροστά σε άλλους ανθρώπους με συνέπεια να εμποδίζεσαι να κάνεις πράγματα που θέλεις;
– Αν είσαι άνεργος, αποφεύγεις να ψάξεις για δουλειά λόγω του φόβου να έρθεις σε επαφή με άλλους ανθρώπους;
– Δε βγαίνεις ραντεβού γιατί η σκέψη ότι θα βγεις με κάποιον σε αναστατώνει ή γιατί φοβάσαι τι θα συμβεί αν ζητήσεις από κάποιον να βγείτε;
– Ανησυχείς ότι δε θα αρέσεις στους άλλους ανθρώπους με συνέπεια να βάσεις όρια στο πόσο κοντά θα έρθεις μαζί τους;
– Μήπως οι άνθρωποι γύρω σου, σου λένε ότι ανησυχείς υπερβολικά για το τι σκέφτονται οι άλλοι για εσένα;

Τι είναι η διαταραχή κοινωνικού άγχους;

Σύμφωνα με το διαγνωστικό εγχειρίδιο της ψυχιατρικής, η διαταραχή του κοινωνικού άγχους χαρακτηρίζεται από:

• Έντονο φόβο ή άγχος σχετικά με μία ή περισσότερες κοινωνικές καταστάσεις, κατά τις οποίες το άτομο είναι εκτεθειμένο σε πιθανό εξονυχιστικό έλεγχο από άλλα άτομα
• Το άτομο φοβάται ότι  θα δείξει συμπτώματα άγχους ή θα ενεργήσει με τρόπο που θα κάνει τους άλλους να το αξιολογήσουν με αρνητικό τρόπο (θα ταπεινωθεί ή θα έρθει σε αμηχανία, οδηγώντας τους άλλους να το απορρίψουν ή να προσβληθούν)
• Οι κοινωνικές καταστάσεις σχεδόν πάντα προκαλούν φόβο ή άγχος, ενώ συχνά αποφεύγονται ή υπομένονται με έντονο φόβο ή άγχος
• Ο φόβος ή το άγχος είναι δυσανάλογα με την πραγματική απειλή που τίθεται από την κοινωνική κατάσταση ή το κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον
• Ο φόβος, το άγχος και η αποφυγή είναι επίμονα, αφού διαρκούν πάνω από 6 μήνες και προκαλούν στρες ή παρεμποδίζουν σημαντικά την κοινωνική, εργασιακή ζωή του ατόμου ή άλλους τομείς της λειτουργικότητάς του
• Ο φόβος μπορεί να εμφανίζεται μόνο σε καταστάσεις που το άτομο πρέπει να μιλήσει ή να  πραγματοποιήσει μία παράσταση ή ερμηνεία μπροστά σε κοινό

Πού οφείλεται και πόσο συχνά εμφανίζεται;

Όπως τα περισσότερα προβλήματα που σχετίζονται με την ψυχική υγεία, έτσι και το κοινωνικό άγχος δεν οφείλεται αποκλειστικά σε έναν μόνο παράγοντα, αλλά σε συνδυασμό τριών:

• Γενετικός
• Οικογενειακές εμπειρίες
• Άλλες εμπειρίες

Η γενετική προδιάθεση αν συνδυαστεί με συγκεκριμένες εμπειρίες ζωής (πχ. κρίση πανικού κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας) μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη δυσλειτουργικών μοντέλων σκέψης σχετικά με το κατά πόσο το άτομο ελέγχει την έκβαση των κοινωνικών καταστάσεων και κατά πόσο η έκβαση αυτή είναι θετική ή αρνητική.

Η διαταραχή ξεκινάει σε μικρή ηλικία, περίπου στα 13 έτη και μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πιο «επίμονη» διαταραχή άγχους, αφού μόνο οι μισοί άνθρωποι από αυτούς που πληρούν τη διάγνωση αναζητούν θεραπεία και αυτοί μετά από συμπτώματα 15-20 ετών. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η παρουσία της στον ευρωπαϊκό χώρο είναι περίπου ίση με 7% του πληθυσμού, ενώ για το Ηνωμένο Βασίλειο τα ποσοστά ανεβαίνουν στο 12%. Ένα μεγάλο ποσοστό (70-80%) των ατόμων με τη διαταραχή πληρεί τα κριτήρια και άλλης διάγνωσης, συνήθως κατάθλιψης, ενώ το κοινωνικό άγχος αποτελεί παράγοντα κινδύνου και για την κατάχρηση αλκοόλ ή ουσιών.

Πώς λειτουργεί το κοινωνικό άγχος;

Ο βασικός πυρήνας του κοινωνικού άγχους φαίνεται να είναι η έντονη επιθυμία του ατόμου να μεταφέρει στους άλλους μια θετική εντύπωση για τον εαυτό του, σε συνδυασμό με την ανασφάλεια που νιώθει για την ικανότητά του να το καταφέρει. Όταν το άτομο μπαίνει σε καταστάσεις άγχους, πιστεύει:

• ότι κινδυνεύει να συμπεριφερθεί με έναν ακατάλληλο και αναποτελεσματικό τρόπο
• ότι η συμπεριφορά του αυτή θα έχει καταστροφικές συνέπειες (χάσιμο του κύρους του, μείωση της αξίας του και απόρριψη)

Σε αυτές τις καταστάσεις ενεργοποιούνται αλλαγές στον τρόπο που σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται, με σκοπό να αντιμετωπίσει τον επερχόμενο κίνδυνο. Οι αντιδράσεις αυτές αντί να βοηθούν γίνονται πηγή μεγαλύτερου αντιλαμβανόμενου κινδύνου δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο, που διατηρεί ή μεγεθύνει το κοινωνικό άγχος. Για παράδειγμα, το να κοκκινίσει κάποιος μπροστά σε πλήθος ερμηνεύεται ως ένδειξη ταπείνωσης ή η ταχυκαρδία ερμηνεύεται ως ένδειξη απώλειας του ελέγχου. Η ανησυχία που συνοδεύει την κατάσταση δημιουργεί επιπρόσθετα εμπόδια στην ικανότητά του να ανταποκριθεί στην κατάσταση που βρίσκεται.

Αντιμετώπιση

Η παρέμβαση μέσω της Γνωστικής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας είναι πολυεπίπεδη, αφού αφορά και τις τρεις διαστάσεις του άγχους:

• Σωματική διάσταση. Κατά τη θεραπεία είναι απαραίτητο να μειωθεί σημαντικά η υπέρμετρη σωματική διέγερση στις φοβικές καταστάσεις: ταχυκαρδία, ζαλάδα, αίσθημα πνιγμονής, κοκκίνισμα κ.ά. (περίπου ένας στους δύο ανθρώπους με κοινωνικό άγχος εμφανίζει κρίσεις πανικού)
• Γνωστική διάσταση. Οι αγχώδεις σκέψεις συχνά περιλαμβάνουν την πρόβλεψη ότι κάτι κακό θα συμβεί, ενώ όπως προαναφέρθηκε τα άτομα αυτά έχουν ανησυχία για την επίδοσή τους: «δεν ξέρω τι να της πω», «θα κομπιάσω και θα φαίνομαι χαζός» ή θεωρούν ότι κάποιος άλλος θα σκεφτεί αρνητικά γι’ αυτούς: «θα σκεφτούν ότι είμαι παράξενος, βαρετός ή ανίκανος». Μέσω της θεραπείας πραγματοποιούνται αλλαγές στις πεποιθήσεις και προσδοκίες που βρίσκονται στη βάση των αγχογόνων σκέψεων
• Συμπεριφορική διάσταση. Αναφέρεται στο δυσλειτουργικό τρόπο με τον οποίο το άτομο χειρίζεται τις αγχογόνες καταστάσεις. Σκοπός είναι να πραγματοποιηθούν αλλαγές που να προάγουν σε βάθος χρόνου τη μείωση της δυσφορίες που το άτομο βιώνει σε κοινωνικές εκδηλώσεις

Ολοκληρώνοντας, υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που τεκμηριώνουν την καλύτερη αποτελεσματικότητα της γνωστικής συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας για τη διαταραχή του κοινωνικού άγχους σε σύγκριση με τη φαρμακοθεραπεία, αναδεικνύοντας παράλληλα τη μεγαλύτερη διάρκεια των αποτελεσμάτων και την απουσία παρενεργειών.