Στις ημέρες μας αρκετοί υποψήφιοι για ψυχοθεραπεία έχουν στη διάθεσή τους πολλές πηγές πληροφόρησης ώστε να ενημερωθούν για την κατάστασή τους, αλλά και για τους τρόπους αντιμετώπισής της πριν την προσέλευσή τους σε κάποιον επαγγελματία της ψυχικής υγείας. Συμβαίνει συχνά όταν απευθύνονται κάπου να γνωρίζουν ότι η δυσκολία την οποία αντιμετωπίζουν έχει βιολογικό υπόβαθρο. Δηλαδή υπάρχουν κάποιες χημικές δυσλειτουργίες στον εγκέφαλο, οι οποίες ευθύνονται για αυτό που βιώνουν. Έχοντας αυτή την ενημέρωση γίνεται αντικείμενο απορίας ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η ψυχοθεραπεία:
Πώς λοιπόν «οργανικές ασθένειες» μπορούν να λυθούν «συνομιλώντας»;
Για την κατανόηση της απάντησης, θα χρειαστεί μια σύντομη αναφορά σε ορισμένες εισαγωγικές πληροφορίες σχετικές με τη δομή του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος είναι ένα δίκτυο νευρικών κυττάρων, τα οποία επικοινωνούν, συνεργάζονται ή ανταγωνίζονται διαρκώς μεταξύ τους ανταλλάσσοντας πληροφορίες μέσω ηλεκτρικών και χημικών διεργασιών, όπως κάνουν τα μέλη μιας κοινωνίας που συνεργάζονται αλλά και ανταγωνίζονται.
Κατά τη διάρκεια της ζωής του ατόμου ο εγκέφαλος αλλάζει διαρκώς. Αυτή η ικανότητα για αλλαγή ονομάζεται πλαστικότητα. Όπως ένα αντικείμενο από πλαστελίνη, τα κύτταρα του εγκεφάλου μπορούν να τροποποιούνται για διάφορους λόγους: κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης, μετά από εγκεφαλική βλάβη αλλά και κατά τη διάρκεια της μάθησης.
Η διαδικασία της μάθησης σύμφωνα με τον Etkin και συν. (2005) έχει κύριο ρόλο στην ψυχοθεραπεία, αφού ορίζει την τελευταία ως μια ελεγχόμενη μορφή μάθησης που πραγματοποιείται στα πλαίσια μιας θεραπευτικής σχέσης. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Kandel (1998) υποστηρίζει ότι η ψυχοθεραπεία μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές που έχουν διάρκεια στο χρόνο διαμέσου της μάθησης. Η μάθηση με τη σειρά της συντελείται είτε με την ενδυνάμωση ορισμένων νευρικών συνδέσεων, είτε με δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο που έχουν ως αποτέλεσμα την τροποποίηση των συνδέσεων μεταξύ των νευρικών κυττάρων.
Ήδη από το 1880 ο Freud προσπάθησε να μεταφράσει ψυχοθεραπευτικές έννοιες σε «σωματικούς» όρους, αλλά η προσπάθεια αυτή περιορίστηκε από τα τεχνολογικά μέσα της εποχής του. Σήμερα κάτι τέτοιο είναι εφικτό, αφού πλέον ο άνθρωπος διαθέτει την απαραίτητη τεχνολογία (MRI, PET, SPECT) για να μελετήσει τις δομικές και λειτουργικές αλλαγές που συμβαίνουν στον εγκέφαλο.
Τα αποτελέσματα των ερευνών δείχνουν ότι η ψυχοθεραπευτική διαδικασία επιφέρει μετρήσιμες νευροβιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο. Οι αλλαγές αυτές πραγματοποιούνται με δύο τρόπους, οι οποίοι μπορεί να συμβαίνουν ταυτόχρονα (στις Φοβίες):
Ειδικότερα:
Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχει συνδεθεί με την αυξημένη δραστηριότητα συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου (κογχομετωπιαίος φλοιός, πρόσθιο τμήμα έλικας του προσαγωγίου, κεφαλή του κερκοφόρου πυρήνα). Από τη μελέτη 9 ερευνών στις οποίες προσφέρθηκε Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία, προκύπτει ότι μέσω αυτής πραγματοποιείται «φυσιολογικοποίηση» του τρόπου με τον οποίο ενεργοποιούνται τα εγκεφαλικά κύτταρα κυρίως στον κερκοφόρο πυρήνα.
Επιπρόσθετα, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η ψυχοθεραπεία και η φαρμακοθεραπεία έχουν ποιοτικώς συγκρίσιμα αποτελέσματα στις ίδιες εγκεφαλικές περιοχές.
Η Διαταραχή πανικού έχει συνδεθεί με νευρολειτουργικές αλλαγές στο «δίκτυο του φόβου» (λιμβικές περιοχές και περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού). Τα αποτελέσματα 4 ερευνών, εκ των οποίων οι τρεις αφορούσαν τη Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία, δείχνουν ότι η απόσυρση των συμπτωμάτων συνδέεται με τη λειτουργική αναδιοργάνωση του δικτύου που περιλαμβάνει λιμβικές και προμετωπιαίες περιοχές.
Μία από τις έρευνες σύγκρινε τα αποτελέσματα της Γνωστικής Συμπεριφορικής Θεραπείας με αυτά των αντικαταθλιπτικών χαπιών, δείχνοντας ότι τα δύο είδη θεραπείας προκαλούσαν ανάλογες αλλαγές στην ίδια εγκεφαλική περιοχή: στο δίκτυο προμετωπιαίου-κροταφικού-βρεγματικού εγκεφαλικού φλοιού.
Η Κατάθλιψη φαίνεται να συνδέεται με μειωμένη δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου (μετωπιαίες και κροταφικές περιοχές, νησιωτικός φλοιός και βασικά γάγγλια), ενώ ο ιππόκαμπος φαίνεται να συσχετίζεται με τη σοβαρότητα της διαταραχής.
Η ψυχολογική θεραπεία ατόμων με κατάθλιψη έχει ως αποτέλεσμα τη «φυσιολογικοποίηση» του τρόπου με τον οποίο ενεργοποιείται το κύκλωμα που συνδέει τις μετωπιαίες με τις λιμβικές περιοχές.
Σε σύγκριση με τη φαρμακοθεραπεία, η ψυχοθεραπεία φαίνεται να επιφέρει διαφορετικές αλλαγές αφού στοχεύει σε περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού, ενώ η αντιμετώπιση με φάρμακα στην απεμπλοκή κοιλιακών περιοχών και περιοχών του λιμβικού συστήματος.
Η μελέτη της συγκεκριμένης διαταραχής έδειξε ότι αποτυπώνεται ως αυξημένη δραστηριότητα της αμυγδαλής, σε συνδυασμό με μειωμένη δραστηριότητα στον έσω προμετωπιαίο φλοιό. Υπάρχουν αντικρουόμενα δεδομένα για το ρόλο του ιππόκαμπου.
Η ανάλυση 5 ερευνών έδειξε ότι τα αποτελέσματα της θεραπείας φαίνεται να επηρεάζουν τη δραστηριότητα στις μετωπικές και κροταφικές περιοχές του εγκεφάλου.
Καμία έρευνα δεν έκανε σύγκριση της φαρμακοθεραπείας και της ψυχοθεραπείας.
Οι έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί για τις Φοβίες (αραχνοφοβία και Κοινωνική φοβία), δείχνουν ότι εμπλέκεται η υπερδραστηριότητα στο νησιωτικό φλοιό. Στη διαταραχή φαίνεται να έχουν αυξημένη δραστηριότητα και άλλες περιοχές όπως ο ιππόκαμπος, ο εμπρόσθιος νησιωτικός φλοιός, η ραχιαία και ρυγχαία μοίρα του πρόσθιου τμήματος της έλικας του προσαγωγίου, ο σωματοαισθητικός, ινιακός και βρεγματικός φλοιός.
Οι 4 από τις 5 έρευνες που πραγματοποιήθηκαν προσέφεραν στα άτομα Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (η 5η έρευνα βασιζόταν σε μέθοδο διαχείρισης του στρες), έδειξαν ότι η ψυχοθεραπεία επέφερε εξασθένηση των εγκεφαλικών απαντήσεων στο λιμβικό σύστημα, ενώ υπάρχουν διφορούμενα αποτελέσματα όσον αφορά τον προμετωπιαίο φλοιό.
Τέλος, φαίνεται ότι η ψυχοθεραπεία και η φαρμακοθεραπεία επιδρούν στο ίδιο κέντρο του εγκεφάλου (λιμβικό σύστημα).
Νευροαπεικονιστικές τεχνικές έχουν δείξει ότι στην περίπτωση της σχιζοφρένειας ένα εκτεταμένο δίκτυο περιοχών έχει υποστεί τροποποιήσεις (ραχιοπλευρικός προμετωπιαίος φλοιός, πρόσθιο τμήμα της έλικας του προσαγωγίου καθώς επίσης πλάγιες και έσω κροταφικές περιοχές). Τα συμπτώματα της διαταραχής αυτής φαίνεται να συνδέονται και με μη φυσιολογικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των περιοχών αυτών.
Ασθενείς που έλαβαν γνωστικού τύπου ψυχοθεραπείες, παρατηρήθηκε «φυσιολογικοποίηση» του τρόπου με τον οποίο ενεργοποιούνται οι μετωπιαίες περιοχές.
Το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης είναι μια κατάσταση κατά την οποία τα άτομα υποφέρουν από συνεχή κατάσταση κόπωσης, η οποία διαρκεί τουλάχιστον 6 μήνες και περιορίζει τις εργασιακές, εκπαιδευτικές, κοινωνικές και προσωπικές δραστηριότητές τους. Το άτομο αισθάνεται κουρασμένο και η κατάστασή του δε βελτιώνεται με ξεκούραση στο κρεβάτι.
Σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε το 2008 (de Lange και συν.) φάνηκε ότι άτομα που έλαβαν θεραπευτική αντιμετώπιση με Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία παρουσίαζαν βελτίωση στην κατάσταση της υγείας τους, αύξηση της σωματικής τους δραστηριότητας και καλύτερες γνωστικές επιδόσεις.
Η νευροαπεικόνιση των αλλαγών αυτών έδειξε ότι παρουσίαζαν αυξημένο όγκο φαιάς ουσίας στον πλάγιο προμετωπιαίο φλοιό, γεγονός που συνδυάστηκε με την αύξηση των γνωστικών τους επιδόσεων.
Ολοκληρώνοντας, χρειάζεται να τονιστεί ότι η προέλευση-αιτιολογία καταστάσεων όπως αυτές που περιγράφηκαν, δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο σε χημικές διεργασίες αφού ο άνθρωπος είναι κάτι περισσότερο από βιοχημεία. Μέρος των προβλημάτων μπορεί να οφείλονται σε αυτή, αλλά πολλοί άλλοι παράγοντες όπως ο τρόπος που σκέφτεται, που συμπεριφέρεται, που δημιουργεί σχέσεις· τα πρόσφατα και παρελθόντα γεγονότα ζωής είναι επίσης σημαντικά. Συνεπώς, είναι δύσκολο να κατανοηθεί ένα άτομο δίχως να ληφθεί υπόψη το κοινωνικό-πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζει.
πηγές: Leahy RL, Holland SJF, McGinn LK (2012) Treatment plans and interventions for depression and anxiety disorders 2nd Ed. μετάφρ. Παγκράτης Μ.Barsaglini A και συν. (2013). Beauregard M (2007). de Lange FP και συν. (2008). Porto PR και συν. (2009). Παπαδοπούλου-Νταϊφώτη Ζ και συν. (2007) / εικόνa: el.wikipedia.org
Τι είναι η φοβία του αεροπλάνου; Η φοβία του αεροπλάνου περιγράφεται 1η φορά ως «αερο-νεύρωση» από έναν χειρουργό της...
Αποτελεσματικότητα ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας Η προσθήκη της ψυχοθεραπείας στη φαρμακοθεραπεία οδηγεί σε καλύτερα αποτελέσματα τη θεραπεία της κατάθλιψης και...
Η αποτελεσματική διαχείριση των προβλημάτων που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού αποτελεί μεγάλη πρόκληση, καθώς οι...
Μαθαίνοντας να είμαστε ανήμποροι Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία, η εκμαθημένη αβοηθησία (ή αβοηθητότητα) συμβαίνει όταν το άτομο...
