Φοβία αεροπλάνου

Τι είναι η φοβία του αεροπλάνου;

Η φοβία του αεροπλάνου περιγράφεται 1η φορά ως «αερο-νεύρωση» από έναν χειρουργό της βρετανικής πολεμικής αεροπορίας στο τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, καθώς αρκετοί ιπτάμενοι είχαν γίνει απρόθυμοι να πετάξουν.

Στις ημέρες μας, η φοβία του αεροπλάνου ανήκει στις ειδικές φοβίες και πλέον περιγράφεται ως ένας έκδηλος φόβος ή άγχος για ένα ειδικό αντικείμενο ή μία συγκεκριμένη κατάσταση (πχ. αεροπορικά ταξίδια). Τα ταξίδια αποφεύγονται ενεργά ή υπομένονται με φόβο ή άγχος, δυσανάλογα υψηλό με τον πραγματικό κίνδυνο. Η έκθεση στο φοβικό ερέθισμα προκαλεί σχεδόν πάντα άμεση απάντηση άγχους ή φόβου, γεγονός που προκαλεί σημαντική ενόχληση ή έκπτωση της λειτουργικότητας του ατόμου.

Παρότι ο ορισμός «φοβία του αεροπλάνου» αναφέρεται σε μία ψυχική διαταραχή, ο όρος «φόβος για το αεροπλάνο» συμπεριλαμβάνει και περιπτώσεις που μπορεί να μην πληρούν τα κριτήρια της διαταραχής, παρ’ όλα αυτά εξακολουθούν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή του ατόμου.

Η πιο συνηθισμένη απάντηση στη φοβία του αεροπλάνου είναι η αποφυγή. Το άτομο είτε δε θα ταξιδεύει, είτε θα ταξιδεύει όταν είναι απολύτως απαραίτητο, είτε θα ταξιδεύει αλλά θα βιώνει υπερβολικό άγχος. Συχνά οι ταξιδιώτες με φόβο για τα αεροπλάνα επιλέγουν συγκεκριμένο κάθισμα, διάδρομο ή κοντά σε εξόδους κινδύνου. Ενδεχομένως ρωτούν το προσωπικό για τον καιρό, για τεχνικά προβλήματα ή ακόμη και πληροφορίες για τον πιλότο.

Πολλές φορές το σώμα αποκρίνεται στη φοβία. Τα άτομα μπορεί να βιώσουν ταχυκαρδία, αύξηση της πίεσης, ζάλη, ενοχλήσεις στο στομάχι. Η σωματική απάντηση στον έντονο φόβο μπορεί να φτάσει έως την κρίση πανικού. 37-82% των ατόμων με φοβία αεροπλάνου εμφανίζει κρίσεις πανικού.

Πόσο συχνά εμφανίζεται η φοβία του αεροπλάνου;

Κατά καιρούς διάφορες μελέτες προσπαθούν να καταγράψουν τη συχνότητα εμφάνισης της διαταραχής. Προκύπτει ότι περίπου 2,5% του ενήλικου πληθυσμού έχει φοβία για τα αεροπλάνα. Εάν όμως ξεφύγουμε από τα αυστηρά πλαίσια των κριτηρίων της διαταραχής και λάβουμε υπόψη μας τις αναφορές των ίδιων των ατόμων για το αν φοβούνται να πετάξουν, τα ποσοστά ανεβαίνουν στο 17-20%! Σημαντικό ποσοστό (50-80%) των ατόμων με φοβία για τα αεροπλάνα έχει παράλληλα και άλλες ειδικές φοβίες, ενώ μόνο το 12-30% αναζητά βοήθεια.

Πού οφείλεται η φοβία του αεροπλάνου;

Η αιτιολογία της φοβίας του αεροπλάνου φαίνεται να είναι σύνθετη. Η εμπειρία του αεροπορικού ταξιδιού φιλτράρεται από χαρακτηριστικά του ατόμου, γνωστική ευαλωτότητα ή άλλα ψυχολογικά χαρακτηριστικά, που εν τέλει οδηγούν στη φοβική αντίδραση:

Όχι άγχος ⇒ Άγχος ⇒ Αποφυγή ⇒ Φοβία αεροπλάνου

Ο συνηθέστερος τρόπος απόκτησης της φοβίας (έως 53% των περιπτώσεων) είναι μέσω της κλασσικής εξαρτημένης μάθησης: ο φόβος είναι μία εκμαθημένη απάντηση που έχει συσχετιστεί με ένα ερέθισμα κατά τη διάρκεια μιας αρνητικής εμπειρίας. Δηλαδή φοβόμαστε τα αεροπλάνα γιατί βιώσαμε μία δυσάρεστη εμπειρία πτήσης. Ένας ακόμη τρόπος είναι η απόκτηση της φοβικής αντίδρασης έμμεσα (37% των περιπτώσεων): πχ. μέσω μίμησης αντιδράσεων άλλων. Ή ακόμη και μέσω πληροφόρησης: πχ. να αποκτήσει κάποιος φοβία αφού είδε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης την κάλυψη ενός τραυματικού γεγονότος.

Πώς μπορεί κάποιος να ξεπεράσει τη φοβία του αεροπλάνου;

Η φοβία του αεροπλάνου μπορεί να επιφέρει σημαντικές δυσκολίες στη ζωή του ατόμου. Μπορεί να θέσει εμπόδια σε επαγγελματικές επιλογές. Ενδεχομένως να αποκλείσει ακαδημαϊκές εμπειρίες. Ίσως ακόμη αποτελέσει πρόβλημα σε διαπροσωπικές σχέσεις. Πέραν φυσικά των επιπτώσεων που έχει στην αεροπορική, αλλά και τουριστική βιομηχανία.

Η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης μέσω Γνωστικής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας (συνδυασμός συμπεριφορικών και γνωστικών τεχνικών) σε άτομα με φοβία αεροπλάνου έχει εξαιρετικά αποτελέσματα, που διαρκούν στο χρόνο, τουλάχιστον στο 80% των περιπτώσεων.

Την ευελιξία της παρέμβασης ήρθε να συμπληρώσει η χρήση της εικονικής πραγματικότητας. Η ψυχοθεραπεία μέσω εικονικής πραγματικότητας (Virtual Reality Exposure Therapy) αφενός μπορεί να αναπαράξει σενάρια που περιλαμβάνουν αεροπορικές εμπειρίες, αφετέρου προσφέρει τη δυνατότητα εξατομίκευσης των σεναρίων αυτών, μέσω του ελέγχου φοβικών μεταβλητών όπως αναταράξεις, απογειώσεις ή προσγειώσεις. Η αποτελεσματικότητα της προσέγγισης έχει τεκμηριωθεί, αφού ανάλυση ερευνών έδειξε ότι φέρει ανάλογα αποτελέσματα με την έκθεση in vivo, ενώ φάνηκε να πλεονεκτεί ως προς τη διάρκεια των αποτελεσμάτων στο χρόνο.

πηγές: Cardoş R.A.I., και συν. (2017). Virtual reality exposure therapy in flight anxiety: A quantitative meta-analysis. Computers in Human Behavior. Busscher, B., & Spinhoven, P. (2017). Cognitive Coping as a Mechanism of Change in Cognitive-Behavioral Therapy for Fear of Flying: A Longitudinal Study With 3-Year Follow-Up. Journal of clinical psychology. Schindler, B. και συν. (2016). Ways of acquiring flying phobia. Depression and anxiety. DSM V (2013). Laker, M. (2012). Specific Phobia: Flight. Activitas Nervosa Superior. Oakes, M., & Bor, R. (2010). The psychology of fear of flying (part I): a critical evaluation of current perspectives on the nature, prevalence and etiology of fear of flying. Travel medicine and infectious disease. Oakes, M., & Bor, R. (2010). The psychology of fear of flying (part II): a critical evaluation of current perspectives on approaches to treatment. Travel medicine and infectious disease.