Σκέψεις και στρατηγικές στη Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία

Στα τέλη του 1950, οι κυρίαρχες προσεγγίσεις για τις συναισθηματικές δυσκολίες ήταν το βιολογικό μοντέλο και η ψυχανάλυση. Τότε, οι A. Beck και A. Ellis εκπαιδευμένοι αμφότεροι στο ψυχαναλυτικό μοντέλο, ξεκίνησαν να παρατηρούν ότι το αφήγημα των θεραπευόμενων δεν ταίριαζε με την ψυχαναλυτική θεώρηση. Δηλαδή, αυτό που έλεγαν οι θεραπευόμενοι κατά τη διάρκεια της θεραπείας δεν ταίριαζε με τη θεωρία της ψυχανάλυσης. Προκειμένου να γίνει συμβατό το αφήγημα των θεραπευόμενων με τη θεωρία, οι θεραπευτές χρειαζόταν να παρέμβουν δίνοντας ερμηνείες.

Η αναντιστοιχία μεταξύ αυτών που έλεγαν οι θεραπευόμενοι και της θεωρίας της ψυχανάλυσης, οδήγησε τον Α. Beck στη δημιουργία ενός νέου μοντέλου συναισθηματικών διαταραχών, βασιζόμενο στο πώς οι ίδιοι οι θεραπευόμενοι περιέγραφαν τις δυσκολίες τους και όχι στο πώς θα προσαρμοστούν τα λεγόμενα στη θεωρία (όπως συνέβαινε μέχρι τότε). Με τον καιρό η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία του A. Beck έλαβε καθολική αναγνώριση, φτάνοντας στο σημείο να θεωρείται πλέον ως το χρυσό στάνταρ των ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων. Τα συστατικά στα οποία βασίζεται για η συγκεκριμένη προσέγγιση είναι:

• modes επεξεργασίας της πληροφορίας
• πεποιθήσεις
• αυτόματες σκέψεις
• στρατηγικές

Modes

Πρόκειται για σχήματα επεξεργασίας πληροφοριών, που βοηθούν την προσαρμογή του ατόμου στις αλλαγές του περιβάλλοντος. Ένα παράδειγμα ενεργοποίησης ενός mode, είναι όταν το άτομο ακαριαία στρέφεται ηθελημένα σε έναν κίνδυνο ενεργοποιώντας διεργασίες:

• σκέψης (πχ. που, ποιος, τι, πόσο άσχημα)
• συναισθηματικές αντιδράσεις (φόβος)
• σωματικές αντιδράσεις (ταχυκαρδία, εφίδρωση)
• συμπεριφορές (μάχη ή φυγή)

Παράδειγμα

• Ένα άτομο στο οποίο έχει ενεργοποιηθεί το mode της κατάθλιψης προσπαθεί να διατηρήσει πόρους πχ. αποσύρεται από δραστηριότητες
• Ένα άτομο στο οποίο έχει ενεργοποιηθεί το mode του άγχους ψάχνει για ασφάλεια πχ. αποφεύγει καταστάσεις

Πυρηνικές πεποιθήσεις

Οι πυρηνικές πεποιθήσεις είναι τα πιστεύω που έχει το άτομο για τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο. Οι πυρηνικές πεποιθήσεις αναφέρονται σε συγκεκριμένες γνωστικές δομές όπως, «Είμαι άξιος να αγαπηθώ», «ο κόσμος δεν είναι άξιος εμπιστοσύνης». Συχνά δημιουργούνται στα πρώτα στάδια της ζωής (όχι μόνο σε αυτά) και οι περισσότεροι άνθρωποι δημιουργούν ζεύγη τέτοιων πεποιθήσεων «Είμαι δυνατός/Είμαι αδύναμος». Ορισμένες φορές λόγω συνθηκών, βιολογικών παραγόντων, δε δημιουργούνται ζεύγη πεποιθήσεων σε όλους τους τομείς. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην αντισταθμίζεται η μία πεποίθηση από την άλλη: πχ. το «Είμαι αδύναμος» να αντισταθμιστεί από το «Είμαι δυνατός». Το άτομο έχοντας ενεργοποιημένη την πεποίθηση «Είμαι αδύναμος» ερμηνεύει τις καταστάσεις μέσω του φακού αυτής της πεποίθησης βιώνοντας δυσφορία, αφού γενικεύει αυτή την άποψη που έχει για τον εαυτό του.

Ενδιάμεσες πεποιθήσεις

Ο ρόλος των ενδιάμεσων πεποιθήσεων είναι:

• να διατηρούν τις πυρηνικές πεποιθήσεις, νοηματοδοτώντας τις εμπειρίες ζωής με τρόπο συμβατό
• προσφέρουν κανόνες ζωής συμβατές με τις πυρηνικές πεποιθήσεις
• προστατεύουν το άτομο από την αρνητική επίδραση της ενεργοποίησης των πυρηνικών πεποιθήσεων

Ονομάζονται ενδιάμεσες γιατί βρίσκονται ανάμεσα στις απόλυτες πυρηνικές πεποιθήσεις και στις καταστασιακές αυτόματες σκέψεις.

Αυτόματες σκέψεις

Οι αυτόματες σκέψεις περιγράφουν σκέψεις και εικόνες που όλοι έχουμε κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ονομάζονται αυτόματες γιατί επαναλαμβάνονται, στην προσπάθειά μας να δώσουμε νόημα στην εμπειρία της καθημερινότητας. Συνήθως τα άτομα είναι περισσότερο ενήμερα για τα συναισθήματα, παρά για τις σκέψεις/εικόνες που τα συνοδεύουν ή προηγούνται αυτών. Με λίγη εκπαίδευση μπορούν να αναγνωρίσουν και τις σκέψεις. Οι αυτόματες σκέψεις εξηγούν τη σύνδεση μεταξύ μιας κατάστασης και του συναισθήματος που βιώνουμε σε αυτή την κατάσταση. Η αναγνώριση, η αξιολόγηση και η απάντηση στις αυτόματες σκέψεις συνήθως προκαλεί μια θετική αλλαγή στο συναίσθημα.

Στρατηγικές

Οι στρατηγικές περιγράφουν τι κάνει ένα άτομο όταν modes, πυρηνικές και ενδιάμεσες πεποιθήσεις ενεργοποιηθούν. Οι στρατηγικές ενεργοποιούνται από έναν «συναισθηματικό θερμοστάτη». Ένα άτομο αντιδρά όταν η εσωτερική του κατάσταση απορρυθμίζεται προσπαθώντας να βρεθεί πάλι η ισορροπία. Για να επιτύχει αυτή την ισορροπία υιοθετεί τις αντίστοιχες συμπεριφορές.

Παράδειγμα

Οι άνθρωποι προσπαθούν να νοηματοδοτήσουν την εμπειρία τους, κατανοώντας το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν. Για να προσαρμοστούν σε αυτό, χρειάζονται να δώσουν νόημα με ένα «λογικό» τρόπο. Οι αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον και τους ανθρώπους οδηγούν σε συγκεκριμένες αντιλήψεις (πεποιθήσεις), οι οποίες δεν είναι πάντα βοηθητικές. Οι δυσλειτουργικές πεποιθήσεις μπορεί να αλλάξουν ώστε το άτομο να τις αντικαταστήσει με νέες περισσότερο λειτουργικές και ρεαλιστικές. Αυτή η αλλαγή αποτελεί το μέσο στη Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία, προκειμένου να επιτευχθούν οι θεραπευτικοί στόχοι.

πηγές: Kuyken, W., Padesky, C. A., & Dudley, R. (2009). Collaborative case conceptualization: Working effectively with clients in cognitive-behavioral therapy. David D, Cristea I, Hofmann SG. (2018), Why Cognitive Behavioral Therapy Is the Current Gold Standard of Psychotherapy. Beck J (2011) Cognitive Therapy Basics and beyond 2^nd Ed