Αυτοεκτίμηση. Πώς βλέπεις τον εαυτό σου;

Μία από τις βασικότερες διαφορές του ατόμου από τα ζώα είναι η επίγνωση για τον εαυτό. Δηλαδή η ικανότητα να καθορίσουμε ποιοι είμαστε και να αποφασίσουμε εάν μας αρέσει αυτή η ταυτότητα ή όχι.

Τα προβλήματα με την αυτοεκτίμηση σχετίζονται με την ικανότητα της κρίσης. Προκύπτουν όταν απορρίπτουμε κομμάτια του εαυτού μας, πληγώνοντας με αυτόν το τρόπο ψυχολογικές δομές που μας κρατούν ζωντανούς. Κριτικάροντας και απορρίπτοντας τον εαυτό μας, είναι μία κατάσταση που δημιουργεί μεγάλο πόνο. Και όπως θα φροντίσουμε μία σωματική πληγή ανάλογα θα κάνουμε και με την αυτοεκτίμηση, αποφεύγοντας οτιδήποτε θα μπορούσε να επιβαρύνει τον πόνο που προκαλείται από την απόρριψη του εαυτού. Για παράδειγμα θα αποφύγουμε κοινωνικές, επαγγελματικές ή ακόμη και ευκαιρίες σπουδών υπό το φόβο ότι για άλλη μία φορά δε θα τα καταφέρουμε γιατί «δεν είμαστε καλοί». Θα υψώσουμε «αμυντικά τείχη» ώστε να αποφύγουμε την κριτική και την αυτοαπόρριψη. Ίσως θυμώσουμε και κατηγορήσουμε τον εαυτό μας, ίσως βυθιστούμε στο κυνήγι της τελειότητας, ίσως βρούμε δικαιολογίες ή ακόμη να ξεκινήσουμε να εκθειάζουμε τα επιτεύγματά μας προκειμένου να δώσουμε αξία στον εαυτό μας.

Τι είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση και ποια η διαφορά της από άλλες συναφείς έννοιες;

Ενδεχομένως να έχετε ακούσει διάφορες έννοιες με πρώτο συνθετικό το «αυτό-», όπως για παράδειγμα: αυτοεικόνα, αυτοαντίληψη, αυτοπεποίθηση, αυτοαποτελεσματικότητα, αυτοαποδοχή, αυτοσεβασμός, αυτοαξία, αυτοεκτίμηση κ.ά. Όλοι οι όροι αναφέρονται στο πώς βλέπουμε τον εαυτό μας, στις σκέψεις που έχουμε γι’ αυτόν και στην αξία που μας δίνουμε σαν άτομο. Ωστόσο υπάρχουν διαφορές μεταξύ τους:

• Αυτοεικόνα, αυτοαντίληψη αναφέρονται στη γενική εικόνα που έχει κάποιος για τον εαυτό του. Δεν περιλαμβάνουν απαραίτητα αξιολόγηση του εαυτού, αλλά περιγράφουν είτε χαρακτηριστικά πχ. Έλληνας, μητέρα, ψηλός, μου αρέσει το μπάσκετ, χρησιμοποιώ υπολογιστές, είτε ψυχολογικές ιδιότητες πχ. έχω χιούμορ, χάνω εύκολα την ψυχραιμία μου
• Αυτοπεποίθηση και αυτοαποτελεσματικότητα σχετίζονται με την αίσθηση που έχουμε για τις ικανότητες να κάνουμε επιτυχώς πράγματα. Ένα άτομο με αυξημένη αυτοπεποίθηση θα πει: «Μπορώ να κάνω πράγματα, γνωρίζω ότι μπορώ να τα κάνω»
• Τέλος, αυτοαποδοχή, αυτοσεβασμός, αυτοαξία και αυτοεκτίμηση αναφέρονται στη γενικότερη άποψη που έχουμε για τον εαυτό μας. Το πρόσημο της άποψης μπορεί να είναι θετικό: Είμαι καλός, Αξίζω ή αρνητικό: Είμαι κακός, Δεν αξίζω τίποτα. Στην περίπτωση που είναι αρνητικό μιλάμε για χαμηλή αυτοεκτίμηση

Τι συνέπειες έχει η χαμηλή αυτοεκτίμηση;

Οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό μας εκφράζονται με διαφορετικούς τρόπους. Όπως προαναφέρθηκε, μπορεί να έχουν αντίκτυπο στη συμπεριφορά, πχ. να αποφεύγουμε καταστάσεις ή/και ευκαιρίες που παρουσιάζονται. Ίσως όμως βρίσκουν έκφραση και στον τρόπο που μιλάμε για τον εαυτό μας ή ακόμη και στα συναισθήματά μας αφού συχνά συνοδεύεται από λύπη, άγχος, ενοχή, ντροπή, θυμό, ματαίωση. Αυτές οι δυσφορικές συναισθηματικές καταστάσεις συχνά αποτυπώνονται και σε σωματικές αντιδράσεις, όπως αίσθηση κούρασης, χαμηλή ενεργητικότητα, μυϊκή τάση.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση εμφανίζεται όχι μόνο στο ίδιο άτομο αλλά έχει αρνητικό αντίκτυπο και σε αρκετούς τομείς της ζωής του, όπως στο σχολείο και την εργασία, στις προσωπικές σχέσεις, στην αυτοφροντίδα, στις δραστηριότητες που κάποιος θα έκανε τον ελεύθερο χρόνο του.

Τι ευθύνεται για τη χαμηλή αυτοεκτίμηση;

Συχνά θεωρείται ότι η χαμηλή αυτοεκτίμηση οφείλεται στα παιδικά βιώματα. Η παραδοχή αυτή έχει βάση και υποστηρίζεται από την έρευνα, αφού φαίνεται ότι το γονεϊκό στυλ κατά τη διάρκεια των πρώτων 3-4 ετών ζωής του παιδιού επηρεάζει την αυτοεκτίμηση με την οποία θα ξεκινήσει τη ζωή του.

Στη συνέχεια όμως τι γίνεται; Τα πράγματα μπερδεύονται αφού η σχέση αιτίου και αιτιατού δεν είναι ξεκάθαρη. Τίθενται ερωτήματα όπως:
– Η επιτυχία στις σπουδές καλλιεργεί την αυτοεκτίμηση, ή η αυτοεκτίμηση καλλιεργείται από την επιτυχία στις σπουδές;
– Οι επαγγελματικές επιτυχίες οδηγούν στη θετική γνώμη για τον εαυτό, ή η πίστη στον εαυτό εξασφαλίζει τις επαγγελματικές επιτυχίες;

Αυτά τα ερωτήματα μοιάζουν με το δίλημμα της κότας με το αυγό: Είναι οι καταστάσεις που διαμορφώνουν την αυτοεκτίμηση ή η αυτοεκτίμηση διαμορφώνει τις καταστάσεις της ζωής μας;

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα, ας υποθέσουμε ότι έχουμε χαμηλή αυτοεκτίμηση γιατί το ύψος μας είναι 1,60μ. Στην περίπτωση αυτή, μπορούμε να προσθέσουμε 10-20εκ. ώστε να αυξήσουμε την αυτοεκτίμησή μας; Είναι εφικτό; Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι υπάρχουν εξωτερικές συνθήκες που δεν μπορούμε να αλλάξουμε ώστε να βελτιωθεί η αυτοεκτίμησή μας. Χρειάζεται λοιπόν να υιοθετήσουμε μία άλλη προσέγγιση για να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα: αν υποθέσουμε ότι η αυτοεκτίμηση επηρεάζει τις καταστάσεις αυτό θα σήμαινε ότι αυξάνοντας την αυτοπεποίθησή μας θα αλλάξουν και οι καταστάσεις που ζούμε! Πώς θα γίνει αυτό; Στρέφοντας την προσοχή μας σε ένα παράγοντα που είμαστε 100% σίγουροι ότι επηρεάζει καθοριστικά την αυτοεκτίμηση και τη συμπεριφορά μας: τις σκέψεις μας.

Πώς μπορούμε να βελτιώσουμε την αυτοεκτίμησή μας;

Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι σκέψεις παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αυτοεκτίμησή μας η ικανότητα να μπορούμε να αξιολογήσουμε κάθε φορά αυτό που σκεφτόμαστε και θεωρούμε εκ των προτέρων αληθές, μπορεί να αποτελέσει ένα εξαιρετικό εργαλείο αύξησης της αυτοεκτίμησης. Στο παράδειγμα που αναφέραμε προηγουμένως με το ύψος, η σκέψη «δεν είμαι καθόλου ελκυστικός λόγω του χαμηλού ύψους», θα μπορούσε να αντικατασταθεί με μία άλλη περισσότερο ρεαλιστική, όπως για παράδειγμα ότι «υπάρχουν διάφορα κριτήρια για να θεωρηθεί ένα άτομο ελκυστικό παρόλο το περιορισμένο ύψος του».
​
Στην κατεύθυνση αυτή, η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία προσφέρει τις απαραίτητες δεξιότητες εντοπισμού, αξιολόγησης και αναδόμησης των σκέψεών μας, ώστε να αποκτήσουμε μία άλλη περισσότερο ρεαλιστική εικόνα για τον εαυτό μας, ερμηνεύοντας τη ζωή με διαφορετικό τρόπο. Θα μάθετε πώς να δημιουργείτε νέες, αντικειμενικές παραδοχές για τον εαυτό σας, που θα προωθούν την αυτοεκτίμησή σας αντί να την υποσκάπτουν.

πηγές: McKay M, Fanning P (2016) Self-Esteem 4th Ed. Fennell MJV (1999) Overcoming low self-esteem