Ψυχική ανθεκτικότητα. Εφόδιο ζωής

Τι είναι η ψυχική ανθεκτικότητα;

Ας σκεφτούμε ένα αεροπλάνο που πρόκειται να ταξιδέψει. Κατά τη διάρκεια της πτήσης μπορεί να συναντήσει κενά αέρος, καταιγίδες, κεραυνούς, δυνατούς άνεμους. Σκοπός του αεροσκάφους είναι να φτάσει στον προορισμό του, ολοκληρώνοντας το ταξίδι του, παρ’ όλες τις αναποδιές που αναπόφευκτα θα έρθει αντιμέτωπο κατά τη διάρκεια της πτήσης του. Για να μπορέσει να γίνει αυτό, θα υπάρχουν κάποια «εργαλεία» ώστε να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικότερα οι δυσκολίες. Για παράδειγμα θα υπάρχει ενημέρωση για τον καιρό, ο πιλότος θα έχει εκπαιδευτεί κατάλληλα, το αεροσκάφος θα έχει κατασκευαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να «αντέξει» τα καιρικά φαινόμενα. Έχοντας δηλαδή τα κατάλληλα εργαλεία και την υποστήριξη θα καταφέρει να ξεπεράσει τις αντιξοότητες και θα προσγειωθεί με ασφάλεια στον προορισμό του.

Ανάλογες δυσκολίες μπορεί να εμφανιστούν και στο ταξίδι της ζωής μας. Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται και να επιβιώνει από καθημερινές μικροενοχλήσεις ή από τραυματικά γεγονότα ζωής, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου. Η διαδικασία της επιτυχούς προσαρμογής στις αντιξοότητες, στις τραυματικές εμπειρίες, στις απειλές ή άλλες πηγές στρες όπως προβλήματα σχέσεων, ανεργία, προβλήματα υγείας, οικονομικές δυσκολίες κ.ά., ονομάζεται ανθεκτικότητα. Έχοντας ανθεκτικότητα δε σημαίνει ότι θα νιώθουμε πάντα θετικά συναισθήματα ή δε θα βιώνουμε αρνητικές καταστάσεις. Σημαίνει ότι μπορούμε να απαντάμε σε αυτές, να τις διαχειριζόμαστε και να συνεχίζουμε σταθερά την πορεία της ζωής μας, υιοθετώντας αποτελεσματικές στρατηγικές διαχείρισης των δυσκολιών που προκύπτουν.

Πώς εμπλουτίζεται η ψυχική ανθεκτικότητα;

Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό εγγενές. Γεννιόμαστε δηλαδή με ικανότητες προσαρμογής σε δυσκολίες. Ωστόσο, μπορούμε να φανταστούμε την ανθεκτικότητα σαν ένα μυ. Υπάρχει, αλλά για να μεγαλώσει σε μέγεθος και δύναμη θέλει προσπάθεια και χρόνο στο γυμναστήριο.

Ψυχική ανθεκτικότητα στα παιδιά

Όσον αφορά τα παιδιά η πιο χρήσιμη στρατηγική για την καλλιέργεια της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι να προσφέρουμε ένα ασφαλές, σταθερό, γεμάτο αγάπη και φροντίδα περιβάλλον, το οποίο θα επιτρέπει την υγιή γνωστική, συναισθηματική και σωματική ανάπτυξή του. Ένα τέτοιο περιβάλλον προωθεί τη μάθηση, την ανάπτυξη και την προσαρμογή του παιδιού στις αλλαγές που προκύπτουν.

Ψυχική ανθεκτικότητα στους ενήλικες

Ορισμένες χρήσιμες στρατηγικές για να ενδυναμώσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα ως ενήλικες, είναι:

• Φροντίδα του σώματος. Η σωματική άσκηση, η υγιεινή διατροφή, η ξεκούραση αποτελούν χρήσιμα εργαλεία για την προσαρμογή του σώματος στο στρες. Παράλληλα βοηθούν και στη συναισθηματική απάντηση στο στρες, όπως το άγχος ή η πεσμένη διάθεση
• Καλλιέργεια των σχέσεων. Να έχουμε σχέσεις με άτομα που μας κατανοούν και δείχνουν ενσυναίσθηση, μας υπενθυμίζει ότι δεν είμαστε μόνοι στις δυσκολίες. Εάν στη ζωή μας έχουμε άτομα που δείχνουν συμπόνια επικυρώνοντας τα συναισθήματά μας, υποστηρίζεται η ψυχική μας ανθεκτικότητα
• Βοήθεια σε άλλους. Η προσφορά σε κάποιο συνάνθρωπο που χρειάζεται βοήθεια, δίνει νόημα στη ζωή μας, τονώνει την αυτοαξία μας και καλλιεργεί τις ανθρώπινες σχέσεις, στοιχεία που ενδυναμώνουν την ψυχική μας ανθεκτικότητα
• Δραστηριοποίηση. Όσο χρήσιμο είναι να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας κατά τη διάρκεια των αναποδιών, άλλο τόσο είναι να προσπαθούμε να λύνουμε τα τρέχοντα προβλήματα, που εμποδίζουν την επίτευξη των στόχων μας. Εάν μας φαίνονται πολύ μεγάλα για να τα λύσουμε, μπορούμε να τα κατατμήσουμε σε μικρότερους, περισσότερο επιτεύξιμους στόχους
• Μαθαίνουμε από το παρελθόν. Όταν θεωρούμε ότι δεν μπορούμε να αντεπεξέλθουμε σε μία κατάσταση, θα ήταν χρήσιμο να ανατρέξουμε στο παρελθόν: Έχουμε καταφέρει να διαχειριστούμε ανάλογες καταστάσεις; Με ποιο τρόπο; Τι από αυτά θα μπορούσαμε να εφαρμόσουμε και στην παρούσα δυσκολία;
• Ρεαλιστικές σκέψεις. Συχνά μπορεί να καταστροφοποιούμε ή να εξάγουμε αυθαίρετα συμπεράσματα για την πραγματικότητα που ζούμε, με συνέπεια οι σκέψεις μας να μην ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Θα ήταν πολύ βοηθητικό να αναγνωρίζουμε τέτοια μοτίβα σκέψεων και να τα αντικαταστήσουμε με μία περισσότερο ρεαλιστική αποτίμηση της πραγματικότητας
• Αποδοχή. Οι αλλαγές είναι μέρος της ζωή μας. Πολλές φορές, οι καταστάσεις δεν είναι υπό τον έλεγχό μας. Αντί λοιπόν να ξοδεύουμε ενέργεια σε πράγματα που δεν ελέγχουμε, ας επικεντρωθούμε στα στοιχεία εκείνα που μπορούμε να αλλάξουμε
• Αναζήτηση βοήθειας. Είναι πολύ σημαντικό για την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας να αναζητήσουμε βοήθεια. Κάποιες φορές, οι προαναφερθείσες στρατηγικές μπορεί να είναι αρκετές για την επιτυχή προσαρμογή μας στις δυσκολίες. Άλλες όμως, μπορεί να δυσκολευόμαστε να ανακάμψουμε από μία δυσάρεστη κατάσταση. Τότε είναι η στιγμή που ένας ψυχολόγος θα μπορούσε να μας υποστηρίξει στο δρόμο της λειτουργικής προσαρμογής στα νέα δεδομένα

Συμπερασματικά, θα ήταν χρήσιμο να θυμόμαστε ότι τα συναισθήματα δε διαρκούν για πάντα. Ας τα αποδεχτούμε, συνεχίζοντας να ζούμε και ας επικεντρώσουμε τις δυνάμεις μας σε ό,τι περνά από το χέρι μας, ώστε να μπορέσουμε να απολαύσουμε τις στιγμές μας!

πηγές: American Psychological Association. (2020, November 15). Building your resilience. http://www.apa.org/topics/resilience. Southwick, S. M. και συν. (2014). Resilience definitions, theory, and challenges: interdisciplinary perspectives. European journal of psychotraumatology, 5, 10.3402/ejpt.v5.25338.