Διεκδικητικότητα: μπορείς να πεις όχι

Οι περισσότεροι έχουμε βρεθεί σε καταστάσεις όπου:
– Θέλουμε να συντομεύσουμε μία κλήση από διαφημιστική εταιρία…
– Ένας συνεργάτης μάς αδικεί…
– Ο γείτονας έχει τη μουσική δυνατά στις 3 το πρωί…
– Ο σερβιτόρος μάς αγνοεί στο εστιατόριο…

Σε αυτές τις περιπτώσεις πιθανόν να έχουμε ακούσει από τους γύρω μας ότι «οι άλλοι σε κάνουν ό,τι θέλουν», «πρέπει να τους λες όχι», «πρέπει  να είσαι πιο διεκδικητικός».

Τι είναι η διεκδικητικότητα;

Με τον όρο διεκδικητικότητα γίνεται αναφορά σε ένα είδος επικοινωνίας: είναι η ικανότητα να εκφράζει κάποιος τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις απόψεις και τις πεποιθήσεις του με τέτοιο τρόπο ώστε να μην παραβιάζονται τα δικαιώματα των άλλων. Πρόκειται δηλαδή για ένα εργαλείο που βοηθά ώστε να υπάρχουν περισσότερο ισότιμες σχέσεις. Σκοπός της δεν είναι να επιβάλλετε τον τρόπο σας ή να τιμωρείτε τον άλλο, ούτε όμως να «στρέφετε και το άλλο μάγουλο».

Η διεκδικητικότητα συχνά συγχέεται με την επιθετικότητα. Στις καταστάσεις που προαναφέρθηκαν δεχόμαστε συμβουλές να είμαστε πιο επιθετικοί, να «κατατροπώνουμε» τον άλλον ώστε να μη βρεθούμε «από κάτω». Ωστόσο αυτό ο τρόπος συμπεριφοράς περιγράφει ένα είδος επικοινωνίας όπου καταπατά τα δικαιώματα των άλλων ανθρώπων. Όταν κανείς συμπεριφέρεται επιθετικά, πληγώνει, εκμεταλλεύεται και αρνείται τους άλλους προσπαθώντας να εκφράσει τον εαυτό του.

Εάν φανταστούμε μία ευθεία γραμμή όπου στο ένα άκρο βρίσκεται η επιθετικότητα, στο άλλο θα υπάρχει η παθητικότητα. Σε αυτή την περίπτωση «καταπίνουμε» τα συναισθήματά μας, δεν αντιδρούμε στις καταστάσεις με αποτέλεσμα να καταπατούνται τα δικά μας δικαιώματα:

Ακόμη ένα είδος επικοινωνίας είναι η παθητικοεπιθετική συμπεριφορά. Πρόκειται για μία επιθετική συμπεριφορά κατά την οποία η «επίθεση» γίνεται έμμεσα: για παράδειγμα σε μία κατάσταση σύγκρουσης δε θα φωνάξει ή θα χτυπήσει (επιθετικότητα), αλλά μπορεί να κρατάει «μούτρα» ή φεύγοντας μπορεί να κλείσει δυνατά την πόρτα.

Παράδειγμα ειδών επικοινωνίας

Επειδή δεν είναι πάντα ευδιάκριτο να κατατάξουμε μία συμπεριφορά σε κάποια από τις παραπάνω κατηγορίες αφού πολλά εξαρτώνται από το αποτέλεσμά της, ας δούμε ένα παράδειγμα: Ένα ζευγάρι βρίσκεται για δείπνο σε ένα εστιατόριο. Εκείνος παρήγγειλε ένα σχετικά ωμό φιλέτο, αλλά όταν του το σερβίρουν διαπιστώνει ότι είναι καλοψημένο.

Παθητική συμπεριφορά: Ο άνδρας γκρινιάζει στη γυναίκα για το «καμένο κρέας» και ορκίζεται ότι δεν πρόκειται να ξαναπάει σε αυτό το εστιατόριο. Δε λέει τίποτα στο σερβιτόρο ακόμη και όταν εκείνος τον ρωτά πώς ήταν το δείπνο. Το βράδυ καταστρέφεται αφού ο άνδρας νιώθει θυμωμένος με τον εαυτό του που δεν αντέδρασε.

Επιθετική συμπεριφορά: Ο άνδρας φωνάζει θυμωμένος το σερβιτόρο και τον επιπλήττει με δυνατή φωνή και αγένεια. Το φιλέτο του αντικαθίσταται, όμως οι πράξεις του γελοιοποιούν το σερβιτόρο και ενοχλούν τη γυναίκα που τον συνοδεύει. Αυτό έχει ως συνέπεια να καταστραφεί η βραδιά τους.

Διεκδικητική συμπεριφορά: Ο άνδρας κάνει νόημα στο σερβιτόρο να έρθει στο τραπέζι. Εξηγώντας ότι παρήγγειλε ένα σχετικά ωμό φιλέτο, δείχνει το καλοψημένο που του έφεραν. Ζητά με ευγενικό αλλά απόλυτο και σταθερό τρόπο να του αντικαταστήσουν το φιλέτο. Ο σερβιτόρος ζητά συγγνώμη για το λάθος και επιστρέφει με ένα σχετικά ωμό φιλέτο. Το ζευγάρι συνεχίζει τη βραδιά του και περνά όμορφα, ενώ ο σερβιτόρος είναι ικανοποιημένος που ευχαρίστησε τον πελάτη, όπως επίσης και από το φιλοδώρημα που εισέπραξε.

Μύθοι για τη διεκδικητικότητα

Μύθος 1: Το να είμαι διεκδικητικός σημαίνει να είμαι επιθετικός
Αλήθεια: Το κοινό χαρακτηριστικό και στις δύο περιπτώσεις είναι ότι εκφράζουμε τις ανάγκες μας. Όμως διαφέρει ο τρόπους που γίνεται αυτό (διαφορετικές λέξεις, τόνος φωνής και γενικότερα η μη λεκτική επικοινωνία).

Μύθος 2: Εάν είμαι διεκδικητικός θα παίρνω πάντα αυτό που θέλω
Αλήθεια: Το να εκφράζει κάποιος τις ανάγκες του με διεκδικητικό τρόπο δε σημαίνει ότι θα χειραγωγεί τους άλλους ώστε να παίρνει πάντα αυτό που θέλει. Το να είμαστε διεκδικητικοί σημαίνει να εκφράζουμε τον εαυτό μας σεβόμενοι τις ανάγκες μας αλλά και τις ανάγκες των άλλων.

Μύθος 3: Πρέπει να είμαι διεκδικητικός σε κάθε περίσταση
Αλήθεια: Η διεκδικητικότητα είναι ουσιαστικά μία δεξιότητα όπου μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε όταν θεωρούμε ότι είναι προς όφελός μας. Μας προσφέρει δηλαδή μία ακόμη επιλογή στη συμπεριφορά μας, δίχως αυτό να σημαίνει ότι πάντα χρειάζεται να αντιδρούμε με αυτόν τον τρόπο: πχ. σε έναν καυγά μπορεί να θεωρήσουμε ότι μας είναι περισσότερο χρήσιμο να απομακρυνθούμε (παθητική συμπεριφορά).

Τι συμβαίνει όταν δεν είμαστε διεκδικητικοί;

Η κυριότερη συνέπεια σε αυτή την περίπτωση είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Εάν επικοινωνούμε παθητικά δεν εκφράζουμε αυτό που πραγματικά αισθανόμαστε ή σκεφτόμαστε. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ικανοποιούμε τις ανάγκες και τα θέλω των άλλων, βάζοντας στην άκρη τα δικά μας. Η κατάσταση αυτή ενδεχομένως να μας δώσει την εντύπωση ότι δεν έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας, νιώθοντας πιεσμένοι, αγχωμένοι, αβοήθητοι, αδύναμοι, ακόμη και πικραμένοι. Αυτή η συναισθηματική κατάσταση μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες στις σχέσεις που δημιουργούμε με τους άλλους.

Από την άλλη πλευρά, εάν το στυλ επικοινωνίας μας βασίζεται στην επιθετικότητα, ενδεχομένως να οδηγήσει στην απώλεια των φίλων μας και στη γενικότερη απώλεια του σεβασμού των άλλων, όπως φάνηκε και στο παράδειγμα με το ζευγάρι στο εστιατόριο. Πράγμα που και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Πώς γίνεται κανείς διεκδικητικός;

Η διεκδικητικότητα είναι μία εκμαθημένη συμπεριφορά και τρόπος σκέψης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλοι γεννιόμαστε διεκδικητικοί: σκεφτείτε το μωρό που κλαίει όταν θέλει κάτι. Εκφράζει ελεύθερα το συναίσθημά του. Σταδιακά προσαρμόζει τη συμπεριφορά του ανάλογα με τις «απαντήσεις» που λαμβάνει από το περιβάλλον του (οικογένεια, συνομήλικοι, συνάδελφοι, άτομα εξουσίας κ.τ.λ.) καταλήγοντας  να είναι λιγότερο ή καθόλου διεκδικητικό. Για παράδειγμα, εάν στην οικογένεια οι διενέξεις γινόταν με φωνές και καυγάδες, τότε ίσως να έχετε μάθει να επιλύεται τις διαφορές σας με αυτόν τον τρόπο. Ή ακόμη εάν η οικογένεια σας δίδαξε να ικανοποιείτε τις ανάγκες των άλλων βάζοντάς τες πάνω από τις δικές σας ίσως βρίσκετε δύσκολο να είστε διεκδικητικοί. Τέλος, εάν το περιβάλλον σας θεωρεί ότι δεν πρέπει να εκφράζετε αρνητικά συναισθήματα, τότε γρήγορα θα μάθετε να μην το κάνετε.
​
Θα ήταν σημαντικό να αποφύγετε να θεωρείτε υπεύθυνο τον εαυτό σας ή την οικογένειά σας για την έλλειψη διεκδικητικότητας. Αντίθετα, θα ήταν χρήσιμο να σκεφτείτε την κατάσταση αυτή σαν ένα φαύλο κύκλο όπου εσείς και η οικογένειά σας έχετε βρεθεί. Μπορείτε πάντα να σπάσετε αυτόν τον κύκλο μαθαίνοντας νέους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς, αποφεύγοντας με τη σειρά σας να μεταδώσετε αυτούς τους δυσλειτουργικούς τρόπους επικοινωνίας στους ανθρώπους γύρω σας (φίλους, παιδιά). Λύσεις υπάρχουν, αρκεί να προσπαθήσετε γι’ αυτές!

πηγές: Alberti RE, Emmons ML (2006) Δικαίωμά σας! Ένας οδηγός για περισσότερο ισότιμες σχέσεις. Michel F (2008) Assert yourself. Centre for Clinical Interventions