Φοβίες

Ειδικές φοβίες

Η έννοια του φόβου αφορά όλους τους ανθρώπους, κάθε εθνότητας και ηλικίας και ήταν πάντα μέρος της ανθρώπινης φύσης. Ο φόβος είναι μία φυσιολογική αντίδραση που προκαλείται ως αποτέλεσμα έκθεσης σε έναν κίνδυνο ή απειλή. Η φοβία είναι μια ειδική κατηγορία φόβου, κατά την οποία το άτομο βιώνει το συναίσθημα του φόβου με δυσανάλογη ένταση σε σχέση με το γεγονός που την προκάλεσε. Η αντίδραση αυτή δεν μπορεί να εξηγηθεί και βρίσκεται έξω από τον έλεγχο του ατόμου, οδηγώντας τελικά στην αποφυγή της κατάστασης από την οποία προέκυψε. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να φοβάται τα ταξίδια με αεροπλάνο και να τα αποφεύγει εντελώς ή να έχει φοβία με τη θέα του αίματος και να αποφεύγει κάθε κατάσταση που θα έρθει σε επαφή με αυτό ή τέλος να αποφεύγει να επισκεφθεί σπίτια φίλων του με ζώα σε περίπτωση που έχει φοβία με κάποια. Τα άτομα με φοβία συνήθως αναγνωρίζουν ότι οι φόβοι τους δεν είναι βάσιμοι και πως οι άλλοι άνθρωποι δικαιολογημένα δε φοβούνται τα ίδια πράγματα.

Πώς ορίζονται οι Ειδικές φοβίες;

Είναι χρήσιμο να αναφερθεί ότι οι άνθρωποι μπορεί να έχουν διαφορετικού τύπου φοβίες, αν και κάποιες καταστάσεις μπορεί να είναι περισσότερο πιθανό να συσχετιστούν με αντιδράσεις φόβου. Τα γενικά κριτήρια των φοβικών διαταραχών είναι:

• Έκδηλος φόβος ή άγχος σχετικός για ένα ειδικό αντικείμενο ή συγκεκριμένη κατάσταση
• Το φοβικό ερέθισμα ή η κατάσταση προκαλεί σχεδόν πάντα και άμεσα φόβο ή άγχος
• Το φοβικό ερέθισμα ή η κατάσταση του φόβου αποφεύγεται ενεργά ή υπομένεται με έντονο φόβο ή άγχος
• Ο φόβος ή το άγχος είναι δυσανάλογα με τον πραγματικό κίνδυνο που τίθεται από το αντικείμενο ή την κατάσταση και το κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο
• Ο φόβος, το άγχος ή η αποφυγή είναι επίμονη και διαρκεί πάνω από 6 μήνες, ενώ παρεμποδίζει σημαντικά τον κοινωνικό, εργασιακό ή άλλες σημαντικές περιοχές της λειτουργικότητας του ατόμου

Ποια είδη φοβίας υπάρχουν;

• Φοβία για τα ζώα: έντομα, ερπετά κ.ά.
• Φοβία σχετική με αίμα, ενέσεις ή ανοιχτό τραύμα
• Φοβία φυσικού περιβάλλοντος: καταιγίδες, ύψη, νερό κ.ά.
• Φοβία σχετιζόμενη με κατάσταση: αεροπλάνα, ανελκυστήρες, κλειστοί χώροι κτλ.
• Άλλες φοβίες: φόβος πνιγμονής ή εμετού κ.ά. Σε παιδιά: φόβος για τους δυνατούς ήχους ή για άτομα μεταμφιεσμένα

Πόσο συχνά εμφανίζονται;

Στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη η παρουσία των ειδικών φοβιών, για διάστημα 12 μηνών, εκτιμάται 6%-9%. Στην Ελλάδα το ποσοστό κυμαίνεται στο 2,8%, για περίοδο μίας εβδομάδας. Με βάση τα ελληνικά στοιχεία:

• οι φοβίες εμφανίζονται συχνότερα στις γυναίκες: 3,6% έναντι 1,93% των ανδρών
• οι φοβίες συνυπάρχουν συχνά με άλλες ψυχικές διαταραχές: 82% των περιπτώσεων
• στο 53% των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα, η διαταραχή είχε διάρκεια μεγαλύτερη του ενός έτους

Πώς δημιουργούνται και πώς αντιμετωπίζονται οι φοβίες;

Οι ειδικές φοβίες είναι μία ομάδα διαταραχών που διαφέρουν αρκετά μεταξύ τους, συνεπώς και η αιτιολογία τους ποικίλλει. Υπάρχουν φόβοι που ο άνθρωπος τούς έχει από τη γέννησή του και άλλοι που μπορεί να αποκτήσει μέσω των εμπειριών του. Μερικές φορές είναι πιθανό ο ίδιος φόβος να προέρχεται από διαφορετικές πηγές: για παράδειγμα, ο φόβος συγκεκριμένων ζώων μπορεί να είναι εγγενής στον άνθρωπο, δηλαδή γεννιέται με αυτόν ή μπορεί να είναι αποτέλεσμα μάθησης, είτε προσωπικής είτε μέσω παρατήρησης ή/και μετάδοσης πληροφοριών από άλλους. Αφού αποκτηθούν, οι φοβίες συντηρούνται μέσω διαδικασιών όπως οι αποφυγές που κάνει το άτομο, ή μέσω διαστρεβλωμένων σκέψεων (πχ. πεποιθήσεις σχετικά με την επικινδυνότητα της κατάστασης ή πεποιθήσεις περί ανικανότητας του ατόμου να αντιμετωπίσει το φοβικό ερέθισμα).

Η αντιμετώπιση των φοβιών πραγματοποιείται κυρίως μέσω της Θεραπείας Συμπεριφοράς, με τη συνδρομή και της Γνωστικής προσέγγισης (δηλαδή παρέμβαση στον τρόπο σκέψης) όταν αυτό κριθεί αναγκαίο. Τα ποσοστά επιτυχίας της θεραπείας αγγίζουν το 90%, με τα αποτελέσματα να διατηρούνται σε βάθος χρόνου.

Τα τελευταία χρόνια η εικονική πραγματικότητα έχει εισαχθεί ως ένα επιπρόσθετο εργαλείο για τη θεραπεία καταστάσεων όπου το άτομο βιώνει έντονο φόβο ή άγχος. Η αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας μέσω εικονικής πραγματικότητας είναι ανάλογη με αυτή της κλασικής παρέμβασης, ενώ τα αποτελέσματα μεταφέρονται και στην πραγματική ζωή.