Άγχος για την εικόνα του σώματος

Σωματοδυσμορφική διαταραχή

– Δε σου αρέσει ο τρόπος που φαίνονται κάποια σημεία του σώματός σου;
– Πιστεύεις ότι οι ανησυχίες για την εμφάνισή σου είναι υπερβολικές, ή έτσι σου έχουν πει οι άνθρωποι γύρω σου;
– Εμπλέκεσαι σε συμπεριφορές που έχουν ως σκοπό τον έλεγχο, την απόκρυψη ή διόρθωση της εμφάνισής σου;
– Αποφεύγεις κάποια μέρη, άτομα ή δραστηριότητες εξαιτίας των ανησυχιών που έχεις για την εμφάνισή σου;
– Οι σκέψεις ή οι συμπεριφορές για την εμφάνισή σου, σού δημιουργούν άγχος, λύπη ή ντροπή;
– Αντιμετωπίζεις προβλήματα στην εργασία, στο σχολείο, στην οικογένεια ή με τους φίλους σου εξαιτίας των ανησυχιών για την εμφάνισή σου;

Οι παραπάνω ερωτήσεις αναφέρονται σε καταστάσεις που ενδεχομένως περιγράφουν άτομα που αντιμετωπίζουν δυσκολίες με το άγχος για την εικόνα του σώματός τους. Με τον όρο εικόνα σώματος γίνεται αναφορά στην αντίληψη του ίδιου του ατόμου για το σώμα του, πράγμα που μπορεί να διαφέρει από την ελκυστικότητά του όπως αυτή φαίνεται στους γύρω του. Για παράδειγμα μπορεί κάποιος να ανταποκρίνεται στα κριτήρια της ομορφιάς σύμφωνα με τους άλλους, αλλά παρ’ όλα αυτά να είναι ανικανοποίητος από την εμφάνισή του.

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι ικανοποιημένοι από μια πτυχή της εμφάνισής τους. Σε αμερικανική έρευνα βρέθηκε ότι 69% των γυναικών κατά την ηλικία 18-30 ετών ανησυχούν για την εικόνα του σώματός τους, ενώ το ποσοστό παραμένει υψηλό μέχρι την ηλικία των 60 ετών (63%). Για τους άνδρες το μεγαλύτερο ποσοστό ανησυχιών εμφανίζεται στην ηλικία 18-21 ετών (56%), ενώ με την πάροδο του χρόνου το ποσοστό μειώνεται.

Τι είναι η σωματοδυσμορφική διαταραχή;

Όταν το άγχος για την εικόνα του σώματος λαμβάνει διαστάσεις που δημιουργούν πρόβλημα στην καθημερινότητα του ατόμου τότε ίσως να είναι δόκιμο να μιλήσουμε για τη σωματοδυσμορφική διαταραχή, όπου σύμφωνα με το εγχειρίδιο ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών περιγράφεται από τα εξής:

• Ενασχόληση με ένα ή περισσότερα αντιλαμβανόμενα ελαττώματα στην εμφάνιση, που είτε δεν είναι παρατηρήσιμα είτε φαίνονται ασήμαντα σε άλλους
• Κατά τη διάρκεια της διαταραχής, το άτομο πραγματοποιεί επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (έλεγχο στον καθρέπτη, υπερβολική περιποίηση, αναζήτηση καθησυχασμών) ή νοητικές πράξεις (πχ. σύγκριση της εμφάνισης με άλλους) ως απάντηση στην ανησυχία για την εμφάνιση
• Η ανησυχία προκαλεί κλινικά σημαντική ενόχληση ή έκπτωση της κοινωνικής, επαγγελματικής ή άλλων σημαντικών τομέων της λειτουργικότητας του ατόμου
• Οι ανησυχίες για την εμφάνιση δε σχετίζονται με το βάρος ή το λίπος του σώματος

Πόσο συχνά εμφανίζεται η διαταραχή και σε ποια ηλικία;

Σε αμερικανική μελέτη τα ποσοστά παρουσίας της διαταραχής στον πληθυσμό είναι 2,4%, ενώ στην Ευρώπη φαίνεται να είναι ελαφρώς χαμηλότερα (1,8%). Η πορεία της φαίνεται να είναι χρόνια εκτός και αν αντιμετωπιστεί και εμφανίζεται σε ίδια αναλογία ανδρών (2,2%) και γυναικών (2,5%). Τα άτομα με σωματοδυσμορφική διαταραχή συχνά (71%-76%) απευθύνονται σε ιατρούς με στόχο να βελτιώσουν την εμφάνισή τους. 9%-12% των ατόμων που επισκέπτονται δερματολόγους έχουν σωματοδυσμορφική διαταραχή, ενώ 6%-15% των ατόμων που αναζητούν βοήθεια στην κοσμητική χειρουργική πληρούν τα κριτήρια της διαταραχής. Ενδεικτικά, τα ποσοστά εμφάνισης της διαταραχής σε γυναίκες που ζήτησαν πλαστική στήθους ήταν 17%, ενώ σε άτομα που επιθυμούσαν ρινοπλαστική το ποσοστό ήταν 12%-32%. Στο 67% των περιπτώσεων η διαταραχή εμφανίζεται πριν την ενηλικίωση, με μέσο όρο ηλικίας έναρξης τα 16-17 έτη. Επιπρόσθετα, η σωματοδυσμορφική διαταραχή συνυπάρχει συχνά με την κατάθλιψη, την κοινωνική φοβία και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

Πώς λειτουργεί;

Συχνά τα άτομα με σωματοδυσμορφική διαταραχή πιστεύουν ότι είναι άσχημα, μη ελκυστικά ή ακόμη παραμορφωμένα. Οι σκέψεις τους εκτείνονται από το «Δεν είμαι ελκυστικός» έως το «Είμαι ένα τέρας», ενώ οι περισσότερο συνηθισμένες σωματικές περιοχές όπου γίνονται στόχος αμφισβήτησης είναι το δέρμα (ακμή, ουλές, γραμμές κ.ά.), τα μαλλιά (λεπτά μαλλιά ή υπερβολική τριχοφυΐα) και η μύτη (μέγεθος ή σχήμα).

Η ενασχόληση με την εικόνα του σώματος μπορεί να ξεκινήσει ή να επιβαρυνθεί μόλις το άτομο εκτεθεί σε μια αναπαράσταση της εμφάνισής του (πχ. κοίταγμα στον καθρέπτη ή μια εμβόλιμη σκέψη). Το άτομο επικεντρώνεται σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και δημιουργεί μία διαστρεβλωμένη εικόνα του σώματός του. Στη συνέχεια πραγματοποιεί μια αρνητική αξιολόγηση της εμφάνισής του, με συνέπεια να βιώνει συναισθήματα όπως ντροπή ή θυμό. Η δυσφορία που ακολουθεί την αξιολόγηση γίνεται προσπάθεια να ελεγχθεί μέσω συμπεριφορών (πχ. επαναλαμβανόμενος έλεγχος των ελαττωμάτων στον καθρέφτη, επικάλυψη των ελαττωμάτων με μεικ απ ή καπέλο, αναζήτηση καθησυχασμών από άλλους) ή νοητικών πράξεων (πχ. σύγκριση με άλλους). Τελικά, η συνεχής ενασχόληση με τις συμπεριφορές (ή τις νοητικές πράξεις) έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνονται τα επίπεδα άγχους και δυσφορίας.

Πώς αντιμετωπίζεται;

Έρευνες παρουσιάζουν ότι η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία είναι αποτελεσματική σε άτομα με σωματοδυσμορφική διαταραχή. Ειδικότερα, έδειξαν ότι κατά μέσο όρο 80% των συμμετεχόντων είχε απαλλαγεί πλήρως (ή σε σημαντικό βαθμό) από τα συμπτώματα της διαταραχής, 87% δήλωσε ικανοποιημένο, ενώ τα αποτελέσματα φαίνεται να διαρκούν έως και 2 χρόνια μετά το τέλος της θεραπείας. Η θεραπευτική διαδικασία βασίζεται στο συνδυασμό συμπεριφορικών τεχνικών ώστε να τροποποιηθούν εκείνες οι συμπεριφορές που συντηρούν τη δυσφορία που βιώνει το άτομο, και γνωστικών για την αναδόμηση των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων του ατόμου σχετικές με την εμφάνιση.